सार्थ हिंदु नृसिंहा...........

सावरकरांची एक कविता आणि तिचा अर्थ...

हे हिंदु शक्ति-संभूत-दीप्ततम-तेजा
हे हिंदुतपस्या-पूत ईश्वरी ओजा
हे हिंदुश्री - सौभाग्य-भूतिच्या साजा
हे हिंदु नृसिंहा प्रभो शिवाजीराजा

=========================

हे हिंदु शक्ति-संभूत-दीप्ततम-तेजा

:- हे हिंदु शक्तिद्वारा उत्पन्न झालेल्या धगधगीत तेजस्वी पुरूषा !

हे हिंदुतपस्या-पूत ईश्वरी ओजा

:- हे हिंदुंनी अविरत केलेल्या तपस्येतून निर्माण झालेल्या ईश्वराच्या तेजस्वी अंशा !

हे हिंदुश्री - सौभाग्य-भूतिच्या साजा

:- हे हिंदुंच्या लक्ष्मी व सौभाग्य ऐश्वर्याच्या अलंकारा !

हे हिंदु नृसिंहा प्रभो शिवाजीराजा !

:- हे हिंदुंसाठी कलियुगात अवतार धारण करणार्‍या नरसिंहरूप शिवराया !

(ज्या प्रमाणे नरसिंहाने हिरण्यकश्यपू राक्षसाला फाडले त्याच प्रमाणे शिवरायांनी अफजल खान रूपी राक्षसाला फाडले हा एक अर्थ आणि सिंहा समान शूर असणारा राजा म्हणून नरसिंह असाही एक अर्थ)

 

करि हिंदुराष्ट्र हें तूतें ! वंदना
करि अंतःकरण तुज अभि-नंदना
तव चरणिं भक्तिच्या चर्ची चंदना
गूढाशा पुरवी त्या न कथूं शकतों ज्या
हे हिंदु नृसिंहा प्रभो शिवाजीराजा

===================================

करि हिंदुराष्ट्र हें तूतें ! वंदना

:- हे हिंदुराष्ट्र तुजला वंदन करीत आहे.

करि अंतःकरण तुज अभि-नंदना

:- (हे हिंदुराष्ट्र) तुझी अंतःकरणापासून भलावण करीत आहे.


तव चरणिं भक्तिच्या चर्ची चंदना

:-(हे हिंदुराष्ट्र) तुझ्या पावलांना भक्तिभावाने चंदन लेपत आहे.

गूढाशा पुरवी त्या न कथूं शकतों ज्या
हे हिंदु नृसिंहा प्रभो शिवाजीराजा

:- हे हिंदु नरसिंहा शिवाजी राजा, माझ्या काही अत्यंत गुप्त अशा महत्वाकांक्षा आहेत, त्या तुम्ही पूर्ण करा. त्या गुप्त महत्वाकांक्षा पूर्ण करा, ज्या मी प्रगटपणे (पारतंत्र्यात असल्यामुळे) कथन करू शकत नाही.

 

हा भग्न तट असे गडागडाचा आजी
हा भग्न आज जयदुर्ग आंसवामाजी
ही भवानिची ह्या पुन्हा गंजली धारा
ती म्हणुनि भवानी दे न कुणा आधारा
गड कोट जंजिरे सारे ! भंगले
जाहली राजधान्यांची ! जंगले
परदास्य-पराभवि सारीं ! मंगले
या जगतिं जगू ही आज गमतसे लज्जा
हे हिंदु नृसिंहा प्रभो शिवाजीराजा

==========================

हा भग्न तट असे गडागडाचा आजी

:- गड कोटांचे तट आज भग्नावस्थेस पोहचलेले आहेत.

हा भग्न आज जयदुर्ग आंसवामाजी

:- एके काळी विजयोत्सव साजरे करणारे दुर्ग आज आश्रू ढांळत आहेत.

ही भवानिची ह्या पुन्हा गंजली धारा

:- एकेकाळी प्रतक्ष भवानी देवी ज्या तरवारींमध्ये संचार करीत होती, त्या तरवारींची पाती आता (अहिंसा व्रताचरणाने) न वापरली गेल्या मुळे गंजून गेलेली आहेत.

ती म्हणुनि भवानी दे न कुणा आधारा

:-आमच्या शस्त्रांस्त्रांची आम्हीच आशी आबाळ केल्यामुळे, एके काळी
आमच्या शस्त्रांमध्ये वास्तव्य करणारी ही भवानी आज कुणाला आधार देईनाशी झाली आहे.

गड कोट जंजिरे सारे ! भंगले

:-गिरीदुर्ग आणि जलदुर्ग आज पूर्णपणे भंगलेले आहेत. (आमचा इतिहास आम्ही पूर्ण विसरून गेलो आहोत व आमच्या स्फुर्तीस्थानांना आज अवकळा प्राप्त झालेली आहे.)

जाहली राजधान्यांची ! जंगले

:- एके काळी सप्त गंगांच्या साक्षीने जिथे राज्याभिषेक झाले, अशा आमच्या राजधान्यांची आज जंगले झालेली आहेत. (आम्ही एके काळी 'पृथ्वी वल्लभ' होतो हेच मुळात आम्ही विसरून गेलेलो आहोत.)

परदास्य-पराभवि सारीं ! मंगले

:- पारतंत्र्यात जगताण्यात व पराभूत जिणे जगण्यातच आज आम्ही धन्यता मानीत आहोत.

या जगतिं जगू ही आज गमतसे लज्जा
हे हिंदु नृसिंहा प्रभो शिवाजीराजा

:- हे हिंदु नरसिंहा शिवाजी राजा, हे असले लाजीरवाणे जीवन कंठावे लागत असल्यामुळे या जगात जगतांना लाज वाटत आहे.

 

जी शुद्धी हृदाची रामदासशिर डुलवी
जी बुद्धी पांच शाहींस शत्रुच्या झुलवी
जी युक्ति कुटनीतीत खलांसी बुडवी
जी शक्ति बलोन्मत्तास पदतली तुडवी
ती शुद्धी हेतुचि कर्मी ! राहु दे
ती बुद्धी भाबड्या जींवा ! लाहु दे
ती शक्ती शोणितामाजी ! वाहु दे
दे पुन्हा मंत्र तो दिले समर्थे तुज ज्या
हे हिंदु नृसिंहा प्रभो शिवाजीराजा

===============================

जी शुद्धी हृदाची रामदासशिर डुलवी

:- (तुझे) निर्मळ व शुद्ध अंतःकरण असे आहे की जे पाहून प्रत्यक्ष रामदास स्वामींनी अत्यानंदाने मान डोलवली.

जी बुद्धी पांच शाहींस शत्रुच्या झुलवी

:- (तुझी) अफलातुन बुद्धी अशी होती की जीने पांच पातशाह्यांना पराभवाच्या तारेवर झुलवत ठेवले.

जी युक्ति कुटनीतीत खलांसी बुडवी

:- (तुझी) युक्ति कुटनितीत (श्रीकृष्ण व चाणक्याने दाखवून दिलेली निती) इतकी प्रगल्भ होती की जीने कित्येक दुष्ट शत्रुंना रसातळाला पोहोचवले.

जी शक्ति बलोन्मत्तास पदतली तुडवी

:- (तुझी) शक्ति अशी अफाट होती की जीने बळाने उन्मत्त झालेल्या कित्येक राक्षसांना पायदळी चिरडून टाकले.

ती शुद्धी हेतुचि कर्मी ! राहु दे

:-आम्ही आमची कर्मे करीत असताना व हेतू साध्यता करीत असताना, ते तुझ्या सारखे निर्मळ व शुद्ध अंत:करण आमचेही राहू देत. (एवढीच गूढाशा/ गुप्त महत्वाकांक्षा)

ती बुद्धी भाबड्या जींवा ! लाहु दे

:- पांच पातशाह्यांना झुलवत ठेवणारी ती अफाट बुद्धीमत्ता या परम सहिष्णू भाबड्या हिंदुंनाही जरा लाभु देत. (एवढीच गूढाशा/ गुप्त महत्वाकांक्षा)

ती शक्ती शोणितामाजी ! वाहु दे

:-बळाने उन्मत्त झालेल्या राक्षसांना पायतळी तुडवणारी तुझी ती शक्ति आम्हालाही रणांगणात युद्ध करताना अंगात संचारू देत व त्या शक्तीने शत्रुच्या चिंधड्या उडवताना आम्हांस रक्तस्नान घडू देत.

दे पुन्हा मंत्र तो दिले समर्थे तुज ज्या
हे हिंदु नृसिंहा प्रभो शिवाजीराजा

:- हे हिंदु नरसिंहा शिवाजी राजा, समर्थ रामदास स्वामींनी तुला जो स्वातंत्र्याचा मंत्र दिलेला होता तो तू पुन्हा आमच्यात संक्रमीत कर. (एवढीच गूढाशा/ गुप्त महत्वाकांक्षा)

कवी - स्वातंत्र्यवीर सावरकर

स्त्रोत : विरोप